Методыка вывучэння марфалогіі
Методыка вывучэння марфалогіі
ЗМЕСТ:
Уводзіны
ГЛАВА І. Методыкі вывучэння марфалогіі ў
межах школьнага курса беларускай мовы
1.1.
Сістэматызацыя матэрыялу па тэме даследавання
1.2.
Асаблівасці і праблемы вывучэння марфалогіі ў VІІ класе
агульнаадукацыйнай школы
1.3.
Структура навучальнага тэксту падручніка “Беларуская мова для 7-га
класа з рускай мовай навучання”. Малажай Г.М.
1.4.
Псіхолага-педагагічная характарыстыка 7 класа
ГЛАВА ІІ. Даследаванне па выяўленню
найбольш прадуктыўнага метаду вывучэння тэмы “Дзеепрыслоўе” ў 7 класе
2.1. Падрыхтоўка і апісанне правядзення
даследавання па выяўленню найбольш прадуктыўнага метаду вывучэння (на прыкладзе
тэмы “Дзеепрыслоўе” ў 7 класе)
2.2. Апісанне вынікаў даследавання
ЗАКЛЮЧЭННЕ
СПІС ЛІТАРАТУРЫ
ДАДАТАК 1.
ДАДАТАК 2.
Уводзіны
Навучанне
мове як уладкаванай сістэме і сродку, які забяспечвае працэс мыслення і
камунікацыі, мае на ўвазе асэнсаванне фунцыянальна значымых, семантычна
напоўненых моўных адзінак і іх кампанентаў. Важна дапамагчы вучням зразумець як
і для чаго той ці іншы тып, падтып, від моўных адзінак функцыянуе ў
паведамленнях, як гэтыя адзінкі фарміруюцца, якую канструктвўна-граматычную і
сэнсава-стылістычную ролю яны выконваюць у тэксце, як уключаюцца ў кантэкст
звязнага маўлення.
Такое
навучанне марфалогіі адпавядае патрабаванням прынцыпу адзінства формы, значэння
і функцыі, на чым акцэнтуецца ўвага ў час вывучэння марфалагічных фактаў.
Змест
сістэматычнага курса марфалогіі вызначаецца ў дзяржаўных праграмах для ўстаноў,
якія забяспечваюць атрыманне агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай і рускай
мовамі навучання, я ўяўляе сукупнасць асноўных звестак па марфалогіі, якія
даюць дастаткова поўнае ўяўленне пра граматычны лад беларускай мовы ў цэлым.
У час
вывучэння школьнікі:
-
знаёмяцца ў апісальнай форме з граматычным ладам беларускай мовы;
-
засвойваюць (тэарэтычна і практычна) найважнейшыя граматычныя правілы пра
змяненне слоў, спалучэнне іх у словазлучэнні і сказы і ўжыванне ў тэкстах;
-
прыводзяць у сістэму і асэнсоўваюць з граматычнага пункту гледжання вядомыя ім
з папярэдняга маўленчага і вучэбнага вопыту шматлікія і разрозненныя факты
мовы;
-
практыкуюцца ў прымяненні вывучаных граматычных правілаў і звестак у вусным і
пісьмовым маўленні і ў час засваення арфаграфічных і пунктуацыйных правілаў.
Значнасць
раздзела “Марфалогія” ў школьным курсе вывучэння мовы падкрэсліваюць многія
даследчыкі. Так, па словах даследчыка А.Дудніка, “граматыка як раздзел навукі
пра мову павінна займаць цэнтральнае месца ў школьным курсе і па свайму аб’ёму,
і па сваёй ролі ў засваенні вучнямі найважнейшых моўных паняццяў і
ўдасканаленні вуснай і пісьмовай мовы. Вядучая роля граматыкі ў агульнай
сістэме заняткаў мовай вызначаецца тым, што вывучэнне фанетыкі, лексікі,
словаўтварэння, а таксама праца па арфаграфіі і пунктуацыі могуць быць
паспяховыя толькі тады, калі яны знаходзяцца ў непарыўнай сувязі з граматыкай,
бо граматычныя катэгорыі прама або ўскосна ўплываюць на афармленне асобных
лексічных і фразеалагічных адзінак, і на словаўтваральныя працэсы, і на
функцыянаванне асобных кампанентаў гукавога ладу мовы” [4; 69].
Д. Ціхаміраў
дае наступнае азначэнне граматыцы: “Граматычнае вучэнне з першага кроку ставіць
за мэту вывучэнне мовы, правілаў, законаў, форм мовы, гэта значыць вывучэнне
абстрактнага, граматычнае вучэнне патрабуе свядомых адносін да таго, чым дзіця
валодала несвядома” [4; 69].
Калі
засяроджваць сваю ўвагу на мэтах вывучэння марфалогіі ў школе, то яны маюць
наступныя варыяцыі:
Асноўныя
адукацыйныя мэты вывучэння марфалогіі ў школе наступныя – садзейнічаць
выпрацоўцы у вучняў ведаў пра марфалогію беларускай мовы як дакладна
арганізаваную сістэму, у якую ўваходзяць вядомыя марфалагічныя класы слоў і іх
формы, што функцыянуюць у структуры словазлучэнняў і сказаў; пазнаёміць вучняў
з саставм часцін мовы, іх падзелам на самастойныя і службовыя, іх граматычнымі
прыметамі; сфарміраваць уяўленне пра тэкстаўтваральную ролю часцін мовы.
Практычныя
мэты вывучэння марфалогіі: дапамагчы школьнікам засвоіць формы словазмянення,
характэрныя пэўным часцінам мовы, і навучыць правільна ўжываць гэтыя формы пры
пабудове словазлучэнняў і сказаў; удасканальваць граматычны лад мовы, культуру
вуснага і пісьмовага маўлення вучняў; спрыяць засваенню пэўных частак па
словаўтварэнні пэўных часцін мовы; выпрацоўваць неабходныя арфаграфічныя і
пунктуацыйныя навыкі, якія абапіраюцца на разуменне марфалагічнай тэорыі.
Развіццёвыя
мэты звязаны перш за ўсё з удасканаленнем лінгвістычнага мыслення, граматычнага
ладу, маўлення школьнікаў.
Улічваючы
вышэйадзначаныя факты важнай ролі курса марфалогіі ў школьнай праграме,
значэнне гэтага раздзела ў працэсе навучання беларускай мове, прадстаўляецца
магчымым гаварыць пра актуальнасць тэмы нашай курсавой работы.
Мэтай
даследавання курсавой работы з’яўляецца: вывучэнне метадаў і прыёмаў навучання
марфалогіі ў VІІ класе агульнаадукацыйнай школы.
У
суадносінах з мэтай фармулююцца і задачы курсавой работы:
1.
Прааналізаваць інфармацыю, што існуе ў метадычнай літаратуры па тэме
даследавання;
2.
Разгледзець метады і прыёмы вывучэння марфалогіі, якія прапануюцца навукоўцамі;
3. З
дапамогай даследавання выявіць найбольш прадуктыўны метад вывучэння тэмы
“Дзеепрыслоўе” ў 7 класе.
Прадметам
вувычэння ў дадзенай курсавой рабоце выступае раздзел марфалогіі ў 7 класе.
Аб’ектам
вывучэння выступаюць, адпаведна, вучні 7 класа.
На
наш погляд, навізна тэмы, абранай для напісання курсавой работы заключаецца
менавіта ў эксперыментальным (а значыцца, доказным) даследаванні найбольш
эфектыўных метадаў, прапанаваных даследчыкамі мовы і настаўнікамі для вывучэння
тэмы “Дзеепрыслоўе” ў 7 класе.
ГЛАВА І. Методыкі вывучэння марфалогіі ў межах школьнага курса
беларускай мовы
1.1 Сістэматызацыя матэрыялу па тэме даследавання
Калі
звярнуцца да распрацаванасці ў метадычнай літаратуры пытання вывучэння
марфалогіі наогул і метадаў і прыёмаў вывучэння дадзенага раздзела мовы ў 7
класе ў прыватнасці, то варта зазначыць прозвішчы некаторых навукоўцаў.
Лепешаў
І. У сваім артыкуле (“Крупені ўволю я паеўшы...”) засяроджвае сваю ўвагу на
развіцці такога маўленчага навыка як правільнае ўжыванне дзеепрыслоўных
словазлучэнняў. Аўтар прапануе такія прыёмы як трансфармацыйны, прыём
перастаноўкі слоў. Закранаецца ў працы і пытанне ўжывання дзеепрыслоўяў у
безасабовых сказах. Прыклады ўжывання дзеепрыслоўяў і дзеепрыслоўных
словазлучэнняў прыводзяцца з выкарыстаннем тэксту паэмы “Тарас на Парнасе”.
Звяртае ўвагу аўтар і на словазлучэнні, якія толькі знешне падобныя да
дзеепрыслоўных зваротаў.
Настаўнік
беларускай мовы і літаратуры СШ №3, г.Маларыта Мікалай Іванавіч Навумчык
прысвяціў свой артыкул (“Абагульняльныя ўрокі па марфалогіі ў форме тэстаў”)
распрацоўцы тэставых задянняз для вывучэння тэмы “Прыметнік”.
Трасцына
Ірына Валянцінаўна, настаўніца беларускай мовы і літаратуры Дзямідавіцкай
сярэдняй агульнаадукацыйнай школы Дзяржынскага раёна Мінскай вобласці прапануе
прыклад абагульняючага ўрока ў 7 класе на тэму “Ужыванне дзеепрыслоўяў і іх
сэнсава-стылістычная роля”. Па тыпу гэта ўрок абагульнення і сістэматызацыі
ведаў па тэме “Дзеепрыслоўе”. Аўтар прапаноўвае вывучаць згаданую тэму пры
дапамозе тэхналогіі развіваючай кааперацыі. Такім чынам, праца ідзе ў групах –
па два і па чатыры чалавекі. Урок уключае ў сябе 3 этапы: арыенціровачна-матывацыйны
этап (дзе правяраецца дамашняе заданне, ставіцца навучальная задача);
аперацыйна-выканаўчы этап (на ім вырашаецца навучальная задача); рэфлексійна-ацэначны
этап (вынікі і падагульненні працы на ўроку).
Настаўніца
Цяхцінскага вучэбна-педагагічнага комплексу “Дзіцячы сад – сярэдняя
агульнаадукацыйная школа” Бялыніцкага раёна Астаф’ева В.Я. распрацоўвае тэму
“Сэнсава-стылістычная роля дзеепрыметнікаў і дзеепрыслоўяў у тэксце” і
прыводзіць узор інтэграванага ўрока па беларускай мове і беларускай літаратуры
для VІІ класа. Мэты і задачы ўрока вырашаюцца і рэалізуюцца на
матэрыяле У. Караткевіча “Зямля пад белымі крыламі”. Мэтамі згаданага ўрока
аўтар называе наступныя: вызначыць, якую ролю ў маўленні ці тэксце адыгрываюць
асобыя формы дзеяслова; удасканальваць вуснае і пісьмовае маўленне вучняў;
ажыццяўляць міжпрадметныя сувязі. Перад урокам стаяць наступныя задачы:
уключаць вучняў у пошукавую дзейнасць, спрыяць развіццю твоорчых здольнасцей.
Гулякевіч
А.І., настаўніца сярэдняй школы №51 г.Мінска прапануе ўрок з элементамі
педмайстэрні на тэму “Спосабы перакладу дзеепрыметнікаў з рускай мовы на
беларускую” для VІІ класа. Мэты названага ўрока заключаюцца ў наступным:
стварыць умовы для асэнсавання вучнямі розніцы ва ўжыванні дзеепрыметнікаў у
роднасных мовах; развіваць уменні і навыкі перакладу словазлучэнняў, сказаў,
тэкстаў; удасканальваць навыкі ўзаема-і самакантролю.
Кулеш
Г. прысвячае сваю працу правілам і асаблівасцям пастаноўкі націску ў
дзеепрыслоўях. Аўтар прыводзіць шматлікія спасылкі на працы мовазнаўцаў. Так,
згадваюцца працы І.Лепешава “Практыкум па беларускай мове”, Івашуціча Я.
“Націск у дзеяслоўных формах сучаснай беларускай мовы”.
Настаўніца
сярэдняй школы №2 г.Гродна Р.І. Тарарака прапануе вывучаць дзеепрыслоўе як асобую
дзеяслозную форму з дапамогай блочна-модульнай тэхналогіі. Мэты дадзенага ўрока
акрэсліваюцца аўтарам наступным чынам: развіваць самастойнасць, прагу пазнання
новага праз самакантроль і самааналіз; выхоўваць працавітасць, настойлівасць у
дасягненні пастаўленых мэт. Навучальныя мэты змешчаны аўтарам у табліцах
модуля. Да правядзення дадзенага ўрока аўтар дае наступныя парады: “Урокі
такога тыпу разлічаны на самастойнае знаёмства з матэрыялам тэмы, таму
рэкамендуецца праводзіць іх у добра падрыхтаваным класе. Не абавязкова браць
увесь матэрыял для модуля. Можна распрацаваць модуль па змесце аднаго-двух
параграфаў, папярэдне разбіўшы іх на вучэбныя элементы (мікратэмы). Слабейшых
вучняў таксама неабходна прывучаць працаваць самастойна. Для іх можна падрыхтаваць
модуль па канкрэтнай вузкай тэме. Прэзентацыя ж матэрыялу ўсё роўна будзе
агульная для ўсяго класа. Добра, калі вучні будуць працаваць пад ціхую
інструментальную музыку. Настаўніку адведзена роля назіральніка і памочніка”
[Тарарака; 36].
Настаўніца
беларускай мовы і літаратуры Гервяцкай СШ Астравецкага раёна Яніна Віктарпаўна
Мацвеева прапануе ўрок-залік па тэхналогіі адаптыўнай школы “Развітанне з
марфалогіяй”. Мэтамі дадзенага ўрока з’яўлялася: праверыць ступень засваення
ведаў па тэме; стварыць умовы для самарэалізацыі і самаўдасканалення кожнай
асобы і для работы ў групах; развіваць здольнасці асобы, фарміраваць уменні і
навыкі працаваць у розных сітуацыях; развіваць маўленне, мысленне вучняў;
выхоўваць пачуццё адказнасці і самаацэнкі, узаемаацэнкі. Клас падзелены на
чатыры групы паводле ўзроўню паспяховасці. На ўроку працуе экспертная група
(вучні старэйшых класаў). Калі заданне выконваецца групамі, праверку праводзіць
суседняя група, якая выстаўляе адзнаку і перадае картку ў экспертную групу.
Старшыня экспертнай групы ставіць агульную адзнаку ў рабочую карту ўрока. Калі
заданні індывідуальныя, праверка адбываецца непасрэдна ў групе. Пасля
падлічваецца колькасць балаў і выстаўляюцца адзнакі.
1.2.
Асаблівасці і праблемы вывучэння дзеепрыслоўя ў VІІ класе
агульнаадукацыйнай школы
Дзеепрыслоўе
– апошняя дзеяслоўная форма ў школьнай праграме, таму патрабуецца падагульніць
веды вучняў па раздзеле “Дзеяслоў”. Адначасова вывучэнне дзеепрыслоўя рыхтуе да
наступнай тэмы “Прыслоўе”. Падчас вывучэння дзеепрыслоўя фарміруюцца пэўныя
арфаграфічныя і пунктуацыйныя навыкі: правапіс не з дзеепрыслоўем, выдзяленне
коскамі адзіночнага дзеепрыслоўя і дзеепрыслоўнага звароту Вучні авалодваюць
уменнямі распазнаваць дзеепрыслоўі, правільна ўтвараць і ужываць іх у сваёй мове,
умець карыстацца сінанімічнымі варыянтамі (дзеепрыслоўі – дзеепрыметнікі,
аднародныя выказнікі, даданыя часткі складаных сказаў. Пашыраюцца і веды па
сінтаксісе: паглыбляюцца звесткі пра акалічнасць, вучні знаёмяцца з
дзеепрыслоўным зваротам – развітай акалічнасцю, якая адасабляецца на пісьме.
Метадысты
лічаць, што абавязковай умовай паспяховага навучання мове з’яўляецца такая
арганізацыя школьнага вывучэння граматыкі, пры якой вучні не толькі разумеюць і
засвойваюць лінгвістычную сутнасць асобных фактаў і з’яў граматычнага ладу, але
і атрымліваюць уяўленне пра іх функцыянальныя асаблівасці,
семантыка-стылістычную ролю ў мове [4; 70].
Адной
з праблем, з якой часта сустракаюцца настаўнікі пры выучэнні дзеепрыслоўяў
з’яўляецца тое, што вучні часта змешваюць дзеепрыслоўі з асабовымі формамі
дзеяслова і дзеепрыметнікамі, таму варта ўвесь час параўноўваць дзеяслоў і яго
формы, акцэнтуючы ўвагу на іх значэннях, марфалагічных прыметах, сінтаксічнай
ролі. Выкарыстанне разнастайных відаў работ (пераканструяванне, замена
дзеепрыслоўеў іншымі моўнымі сродкамі і выяўленне сэнсавых, граматычных і
стылістычных адрозненняў) дапаможа пераканаць вучняў, што ўжыванне
дзеепрыслоўяў робіць мову больш дакладнай, дынамічнай, (выдзяляе асноўнае
дзеянне ў шэрагу некалькіх, выяўляе сэнсавыя адносіны паміж дзеяннямі) і
выразнай (здымае аднастайнасць у пераліку асобных дзеянняў адной і той жа асобы
ці прадмета, дапаўняе асноўнае дзеянне).
Адначасова
з засваеннем вучнямі мовазнаўчага матэрыялу на працягу вывучэння раздзела ідзе
падрыхтоўка да напісання выбарачнага пераказу, што прадугледжана праграмай.
Работу на ўроках варта арганізоўваць так, каб сістэматычна, паступова з
вывучэннем лінгвістычнага матэрыялу выпрацоўваць навыкі, неабходныя для
выканання пісьмовай работы (выбарачны пераказ тэксту): вучыць вызначаць тэму і
падтэмы ў тэксце, акрэсліваць межы тэмы і адбіраць неабходны матэрыял, умець
звязваць сэнсавыя часткі выбарачнага пераказу паміж сабою, карыстацца рознымі
сродкамі сувязі сказаў у тэксце.
Знаёмства
з дзеепрыслоўем мэтазгодна пачаць з назірання: параўноўваюцца сказы ў тэксце,
вызначаецца, якія з выдзеленых слоў абазначаюць аднародныя дзеянні, а якія –
неаднародныя, адно – асноўнае, а другое – дадатковае. Варта звярнуць увагу і на
стылістычную ролю дзеепрыслоўяў.
Самастойная
праца з матэрыялам для азнаямлення і калектыўны адказ на пытанні даюць
магчымасць вучням падагульніць першапачатковыя звесткі пра дзеепрыслоўе.
Ужо
на першым уроку неабходна цвёрда засвоіць, што абодва дзеянні – асноўнае і
дадатковае – абавязкова выконвае адна і тая ж асоба ці прадмет.
З
паняццем звароту (дзеепрыметнага) вучні ўжо знаёмыя. Але дзеепрыслоўны зварот,
у параўнанні з дзеепрыметным мае свае асаблівасці: больш разнастайны па
значэнні: адказвае на розныя пытанні, яго сувязь з дзеясловам-выказнікам
фармальна не выражана.
Выкладанне
марфалогіі на сінтаксічнай аснове як вядучы прынцып вывучэння граматыкі ў школе
(В.Протчанка, Г.Лідман-Арлова, В.Азерская, А.Дуднікаў) патрабуе ўліку і
ўзаемаўвязвання наступных фактараў:
-
Сістэматычнаму вывучэнню марфалогіі папярэднічае ўступны
сінтаксічны курс, які фарміруе агульнае ўяўленне пра сінтаксіс як сістэму, яго
асноўныя катэгорыі;
-
У працэсе сістэматычнага вывучэння марфалогіі ва ўсіх магчымых
выпадках для характарыстыкі марфалагічных катэгорый павінен выкарыстоўвацца
сінтаксічна і стылістычна арганізаваны матэрыял пераважна ў выглядзе звязнага
тэксту;
-
Асобныя марфалагічныя формы вучні павінны выяўляць, тлумачыць на
аснове прыроджанага валодання канструкцыямі роднай мовы, з пастаяннай апорай на
адчуванне роднай мовы;
-
Вывучаныя марфалагічныя катэгорыі практычна ўключаюцца ў мову
вучняў у працэсе выканання заданняў, якія патрабуюць разнастайных трансфармацый
пэўных узораў, мадэліравання або самастойнага канструявання сказаў, звязных
тэкстаў.
Актывізацыі
пазнавальнай і маўленчай дзейнасцівучняў на ўроках марфалогіі садзейнічаюць
праблемныя пытанні. Праблемныя пытанні, заданні павінны спрыяць фарміраванню
наступных уменняў і навыкаў:
1.
Параўноўваць, супастаўляць падобныя прыметы і на іх аснове
выяўляць тое, што адрознівае адну з’яву ад другой, суадносіць агульнае і
прыватнае.
2.
Выбраць
з наяўнай інфармацыі тую, якая патрабуецца для рашэння прапанаванай граматычнай
задачы.
3.
Знаходзіць
шляхі і даказваць правільнасць, або памылковасць таго ці іншага сцвярджэння.
Напрыклад: словы важаты, гальштук – назоўнікі. Што трэба зрабіць, каб гэтыя
словы сталі дзейнікамі? На гэтае пытанне можна адказаць так: а) пабудаваць з
імі сказы; б) ужыць гэтыя словы з іншымі словамі; в) падабраць да іх выказнікі;
д) уключыць іх у граматычную аснову сказа.. Які з гэтых адказаў больш дакладны?
Чаму не падыходзяць іншыя адказы?
Страницы: 1, 2
|